NDSM werf, Amsterdam

Het Ontwerpboek geeft een visie op grote schaal en legt op detailniveau vast hoe gekozen materialen in het werk uitgevoerd moeten worden. Daarmee vormt het ontwerpboek de basis voor alle openbare ruimte ontwerpen op de NDSM.

De werven van de Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij waren ooit 100 hectare groot, met hellingen, dokken en een eigen opleidingscentrum. Hele wijken in Noord werkten van jongs af aan bij de Amsterdamse werven, van opleiding tot pensioen. Het archief is gigantisch, de historie diepgeworteld en prachtig.

De NDSM werd wereldwijd gezien als een zeer succesvol en vooruitstrevend bedrijf in de scheepvaartwereld en was ooit een van de grootste en modernste scheepsbouwwerven ter wereld. Het was een bedrijf waar veel innovaties zijn ontwikkeld die nu nog steeds in de scheepsbouw en bij scheepsreparatie worden toegepast. In 2008 is de NDSM-werf als ensemble van de rijke Amsterdamse scheepsbouwgeschiedenis een Rijksmonument geworden.

Deze historie zichtbaar houden, beleefbaar maken, dat is een deel van de opgave. De geuren zijn anders, de geluiden nooit meer hetzelfde, de hellingen, de lasloods, het vrije karakter van Werf Oost, de relicten, de bolders, de kraansporen en rails, vertellen het verhaal van de werf.

De geschiedenis in combinatie met de enorme bouwopgave maken de herontwikkeling van de NDSM werf uitdagend, interessant maar ook kwetsbaar. De sfeer van de oude werf, de notie van de enorme schepen die hier gebouwd werden, het productieproces wat daarmee gepaard ging, de geluiden en geuren en oude verhalen. Hoe blijft dat behouden en hoe verbind je het verleden met de nabije toekomst en het intensieve gebruik van de openbare ruimte, dat zijn de uitdagingen bij deze opgave.

De openbare ruimte op Oost en in West verschilt sterk, zowel in opzet, programma als materialisatie. Oost ademt de sfeer van de oude NDSM werf, terwijl het in werf West soms zoeken is.

Kenmerkend voor Oost zijn de hellingen, de loodsen, de grootschaligheid en de ruimtelijkheid. Een groot stadsplein vol historie, met bolders en kielblokken om op te zitten en rails en oude kraansporen om kronkelend te volgen tot aan het water. Deze plek heeft niet zoveel nodig, de inrichting van de openbare ruimte moet juist terughoudend zijn, bescheiden en functioneel. Een podium bieden voor initiatieven en tijdelijke bouwwerken.
De materialen op Oost zijn de materialen van de oude werf, beton en klinkers. Gegoten beton op de hellingen, later betonplaten toen een deel van helling 4 en helling 1 werden gebruikt als opslag voor helling 2/3 waar door middel van een enorme portaalkraan gebouwd werd. De rest van het terrein bestond uit klinkers op de kraansporen, rondom de loodsen en gebouwen en waar verder functioneel.

De entrees van de werf, zowel vanaf het water als vanaf Noord, en de Van Riemsdijkweg horen bij deze sfeer, bij de sfeer van Oost, aankomend op de werf sta je op de vloer van de werf en voel je de verbondenheid met Oost, de loodsen, de openheid. De vloer van klinkers loopt aan alle kanten de werf op en verbindt op die manier alle plekken met elkaar. Doordat gebruik wordt gemaakt van oude gebakken klinkers in keiformaat zijn alle stenen net anders, de historie is zichtbaar in iedere steen.

In Werf West zijn andere materialen gekozen, granietkeien in de straten en betontegels op het trottoir. Deze materiaalkeuze versterkt het verschil tussen Oost en West. Historische gebouwen en relicten als de Afbramerij, de restanten van Helling 5 en het Kraanspoor vallen daardoor nog meer op. De inrichting van de openbare ruimte rondom deze relicten ademt werf Oost en maken van de NDSM werf een geheel.

De openbare ruimte structuur op de NDSM speelt in de op het IJ, door weidsheid en overzicht en door lange zichtlijnen in de straten van werf West.

Op werf Oost is dat een gegeven door de hellingen die op het water gericht zijn en de openheid waardoor het IJ altijd te zien, te ruiken of te voelen is. Door het maaiveld op Oost eenvoudig in te richten en de lange lijnen richting IJ, bijvoorbeeld de kraansporen langs de hellingen vrij te houden, de relicten als rails en betonnen geleiders bloot te leggen. Het verhaal van werf versterkt en de bruikbaarheid van de openbare ruimte vergroot.

De historische gebouwen en loodsen met de gigantische deuren in de imposant hoge gevels vormen schakels in de openbare ruimte, lange zichtlijnen gaan zowel van noord naar zuid richting het IJ als van oost naar west. Zo worden loodsen en kraanspoor, de Afbramerij met Helling 5, Lasloods en Timmerwerkplaats en de Smederij en Baanderij, met elkaar verbonden.

De inrichting van de openbare ruimte maakt deze relaties helder, ondersteunt het verhaal.

MINTSKE landschapsontwerp en Marseille Buiten zijn als team sinds het voorjaar van 2016 aan boord om de openbare ruimte voor het hele NDSM-terrein te ontwerpen. De opgave gaat van het detailleren van standaarddetails en oplossingen voor de NDSM en een visie op de totale werf tot unieke ontwerpopgaven voor bijvoorbeeld de NDSM kade, het nieuwe park bij de haven en de Boardwalk.

in opdracht van: Gemeente Amsterdam Ruimte & Duurzaamheid
samenwerking: Marseille Buiten
impressies: DMOO
ontwerp: 2017